ภูมิหลังและพื้นฐานพระดำริของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ -- พื้นฐานพระดำริในการนิยาม "เมืองไทย" และ "ชนชาติไทย" -- การสร้างอัตลักษณ์ "เมืองไทย" -- การสร้างอัตลักษณ์พระมหากษัตริย์ -- การสร้างอัตลักษณ์เจ้า -- การสร้างอัตลักษณ์ข้าราชการ -- การสร้างอัตลักษณ์ราษฎร -- การสร้างอัตลักษณ์พระสงฆ์ -- การสร้างอัตลักษณ์ผู้หญิง -- การสร้างอัตลักษณ์พ่อค้าและชาวจีน

หนังสือเล่มนี้ชี้ให้เห็นความคิดกระแสหลักที่ครอบงำสังคมไทยตลอดระยะเวลาหนึ่งศตวรรษที่ผ่านมา สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงมีส่วนสำคัญในการสถาปนาขึ้น พระดำริสำคัญหลายประการของพระองค์ได้รับการสืบทอดโดยปัญญาชนรุ่นหลัง แม้ว่าพระดำริอีกหลายประการจะได้รับการละเลยหรือได้รับการปรับเปลี่ยนเพื่อตอบสนองต่อบริบทหรือเงื่อนไขแวดล้อมที่เปลี่ยนไป